Διασυνοριακή Περίθαλψη και Ιατρικός Τουρισμός. Τι πραγματικά ισχύει.
Στα πλαίσια του ιατρικού τουρισμού πολλοί εντάσσουν και τη διασυνοριακή περίθαλψη στα πλαίσια της οδηγίας 2011/24/ΕΕ (εφεξής «η οδηγία») για τα δικαιώματα των ασθενών. Στόχος της διασυνοριακής περίθαλψης είναι να διευκολύνει την πρόσβαση σε ασφαλή και υψηλής ποιότητας υγειονομική περίθαλψη σε άλλο κράτος μέλος. Για την επίτευξη του στόχου αυτού, τα έξοδα υγειονομικής περίθαλψης επιστρέφονται στους ασθενείς σύμφωνα με τις αρχές που έχουν καθοριστεί από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και έχουν κωδικοποιηθεί με την οδηγία. Ταυτόχρονα, τα κράτη μέλη εξακολουθούν να είναι αρμόδια για την παροχή επαρκούς υγειονομικής περίθαλψης στην επικράτειά τους. Επιπλέον, η οδηγία προάγει τη διασυνοριακή συνεργασία στην τομέα της υγειονομικής περίθαλψης μεταξύ κρατών μελών προς όφελος των πολιτών της ΕΕ, όσον αφορά τις ιατρικές συνταγές, την ηλεκτρονική υγεία (eHealth), τις σπάνιες νόσους και τις αξιολογήσεις των τεχνολογιών υγείας (ΑΤΥ). Η οδηγία εφαρμόζεται στη διασυνοριακή περίθαλψη με την επιφύλαξη του πλαισίου που προβλέπεται από τους κανονισμούς για τον συντονισμό της κοινωνικής ασφάλισης.
1.Έλεγχος συμμόρφωσης
- Συστηματικοί έλεγχοι των μέτρων μεταφοράς των κρατών μελών
Περισσότερα από πεντακόσια εθνικά μέτρα μεταφοράς της οδηγίας κοινοποιήθηκαν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Ο μεγάλος αριθμός των εθνικών νομοθετημάτων οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι η οδηγία αφορά διάφορα ζητήματα τα οποία ρυθμίζονται σε διαφορετικά περιφερειακά/διοικητικά επίπεδα και σε χωριστές νομοθετικές πράξεις των κρατών μελών, όπως μηχανισμοί επιστροφής, δίαυλοι επικοινωνίας [Εθνικά Σημεία Επαφής (ΕΣΕ), πάροχοι υγειονομικής περίθαλψης], πάσης φύσεως δικαιώματα των ασθενών και επαγγελματική ευθύνη.
Πολλοί δεν γνωρίζουν ότι σύμφωνα με το άρθρο 7 παράγραφος 4 της οδηγίας, τα έξοδα της διασυνοριακής υγειονομικής περίθαλψης επιστρέφονται ή καταβάλλονται έως το επίπεδο των εξόδων που θα είχε καλύψει το κράτος μέλος ασφάλισης εάν η υγειονομική αυτή περίθαλψη είχε παρασχεθεί στο έδαφός του, χωρίς να γίνεται υπέρβαση των πραγματικών εξόδων της υγειονομικής περίθαλψης που έλαβε ο ασθενής. Το άρθρο 7 παράγραφος 9 επιτρέπει στα κράτη μέλη να περιορίζουν την εφαρμογή των κανόνων για την επιστροφή των εξόδων διασυνοριακής υγειονομικής περίθαλψης για επιτακτικούς λόγους γενικού συμφέροντος.
Κάποια κράτη μέλη τα οποία επιστρέφουν τα έξοδα διασυνοριακής υγειονομικής περίθαλψης βάσει χαμηλότερων επιπέδων επιστροφής, τα οποία εφαρμόζονται σε υγειονομική περίθαλψη που παρέχεται από ιδιωτικούς ή μη συμβεβλημένους παρόχους υγειονομικής περίθαλψης εντός της επικράτειάς τους, σε σύγκριση με το επίπεδο επιστροφής που εφαρμόζεται στο πλαίσιο του συστήματος δημόσιας υγειονομικής περίθαλψης ή των συμβεβλημένων παρόχων υγειονομικής περίθαλψης.
Η οδηγία (άρθρο 8 παράγραφος 2) παρέχει τη δυνατότητα στα κράτη μέλη να προβλέπουν την απαίτηση προηγούμενης έγκρισης για την επιστροφή εξόδων υγειονομικής περίθαλψης που παρασχέθηκε σε άλλο κράτος μέλος. Σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να γίνεται υπερβολική χρήση της επιλογής αυτής, καθώς κάτι τέτοιο θα θεωρούνταν περιορισμός της ελεύθερης κυκλοφορίας των υπηρεσιών.
Κάθε σύστημα προηγούμενης έγκρισης περιορίζεται στα απολύτως αναγκαία και αναλογικά προς τον επιδιωκόμενο στόχο και δεν μπορεί να συνιστά μέσο αυθαίρετων διακρίσεων ή αδικαιολόγητο εμπόδιο στην ελεύθερη κυκλοφορία των ασθενών.
Τα κράτη μέλη μπορούν να καθορίζουν τις αμοιβές για την παροχή υγειονομικής περίθαλψης στην επικράτειά τους. Ωστόσο, το άρθρο 4 παράγραφος 4 απαιτεί από τα κράτη μέλη να εξασφαλίζουν ότι οι πάροχοι υγειονομικής περίθαλψης εφαρμόζουν στους ασθενείς από άλλα κράτη μέλη τον ίδιο πίνακα αμοιβών υγειονομικής περίθαλψης που ισχύει και για τους ημεδαπούς ασθενείς σε συγκρίσιμη ιατρική κατάσταση.
Κατά τη διάρκεια της περιόδου μεταφοράς στο εθνικό δίκαιο, διατυπώθηκαν ορισμένα επιχειρήματα από τα κράτη μέλη σύμφωνα με τα οποία τα υφιστάμενα δημόσια τιμολόγια δεν αντιπροσωπεύουν συγκρίσιμη τιμή, διότι σημαντικά στοιχεία, για παράδειγμα από τη γενική φορολογία (π.χ. κόστος κεφαλαιακών απαιτήσεων), δεν αντικατοπτρίζονται στο δημόσιο τιμολόγιο, το οποίο δεν καλύπτει το πλήρες κόστος. Κατά συνέπεια, τα κράτη μέλη μπορούν να διαμορφώνουν συγκρίσιμη τιμή βάσει κόστους για το πραγματικό κόστος της υπηρεσίας υγείας, η οποία θα πρέπει να βασίζεται σε αντικειμενική και αμερόληπτη μεθοδολογία που δεν εισάγει διακρίσεις σε οικονομικό επίπεδο μεταξύ «ημεδαπών» ασθενών οι οποίοι καλύπτονται από τα τοπικά δημόσια συστήματα και «διασυνοριακών» ασθενών, για συγκεκριμένη παρέμβαση. Ωστόσο, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι η θέσπιση συστήματος τιμολόγησης βάσει κόστους ενδέχεται να έχει επιπτώσεις στις υποχρεώσεις επιστροφής των κρατών μελών έναντι εξερχόμενων ασθενών.
Για αυτό και η σύνταξη και η έκδοση των Κλειστών Ενοποιημένων Νοσηλείων (ΚΕΝ) θα πρέπει να συμβαδίζει με αντίστοιχα άλλων ευρωπαϊκών χωρών στα οποία όμως θα πρέπει για κάθε ιατρική πράξη ή νοσηλεία να περιλαμβάνονται η μισθοδοσία του προσωπικού, η απόσβεση μηχανημάτων και εγκαταστάσεων, κ.α.
2. Δεδομένα σχετικά με την κινητικότητα ασθενών
Όλα τα κράτη μέλη δεν είναι σε θέση να προβαίνουν σε αυστηρό διαχωρισμό των δεδομένων που αφορούν επιστροφές εξόδων υγειονομικής περίθαλψης βάσει της οδηγίας 2011/24/ΕΕ και του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 883/2004 ή βάσει διμερών διασυνοριακών συμφωνιών.
- Κινητικότητα ασθενών με προηγούμενη έγκριση
Στην περίπτωση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 883/2004, τα έξοδα μη προγραμματισμένης διασυνοριακής υγειονομικής περίθαλψης επιστρέφονται κυρίως μεταξύ κρατών μελών κατόπιν παραλαβής αίτησης από το κράτος μέλος θεραπείας. Το 2015 περίπου 2 εκατομμύρια τέτοιες αιτήσεις υποβλήθηκαν από κράτη μέλη, ενώ οι επιστροφές εξόδων για διασυνοριακές θεραπείες βάσει της οδηγίας για τις οποίες δεν απαιτείται προηγούμενη έγκριση ανήλθαν σε λίγο περισσότερες από 180 000 το 2015. Κατά συνέπεια, προκύπτει ότι οι δυνατότητες που παρέχει ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 883/2004 στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής κάρτας ασφάλισης ασθένειας χρησιμοποιούνται ευρύτερα από εκείνες που παρέχονται βάσει της οδηγίας.
Το φαινόμενο αυτό είναι εύλογο δεδομένου ότι σε πολλές περιπτώσεις το επίπεδο επιστροφής βάσει των κανονισμών είναι υψηλότερο από αυτό που προβλέπεται βάσει της οδηγίας και τα κράτη μέλη υποχρεούνται να διασφαλίζουν ότι οι πολίτες ενημερώνονται για τον καταλληλότερο τρόπο υποβολής αίτησης.
- Δημοσιονομικές επιπτώσεις της κινητικότητας των ασθενών
Όσον αφορά τις οικονομικές διαστάσεις της κινητικότητας ασθενών, το 2016 (για το οποίο υπάρχουν τα πληρέστερα δεδομένα) μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως παράδειγμα του επιπέδου επιστροφών που πραγματοποιήθηκαν για υγειονομική περίθαλψη βάσει της οδηγίας. Με βάση τις απαντήσεις που παρασχέθηκαν από τα κράτη μέλη, το 2016 περίπου 65.000.000 EUR δαπανήθηκαν σε όλες τις χώρες της ΕΕ συλλογικά για υγειονομική περίθαλψη με ή χωρίς προηγούμενη έγκριση.
Λαμβανομένου υπόψη ότι στην έκθεση του ΟΟΣΑ Health at a Glance για το 2017 εκτιμάται ότι στις χώρες της ΕΕ η μέση δαπάνη για υγειονομική περίθαλψη αντιστοιχεί στο 10 % του ΑΕΠ, και ότι σύμφωνα με τη Eurostat το ΑΕΠ της ΕΕ το 2017 ανήλθε σε 15,3 τρισ. EUR, οι δαπάνες σε ολόκληρη την ΕΕ για διασυνοριακή υγειονομική περίθαλψη που παρέχεται βάσει της οδηγίας υπολογίζονται κατ’ εκτίμηση σε 0,004 % του ετήσιου προϋπολογισμού ολόκληρης της ΕΕ για υγειονομική περίθαλψη. Ασφαλώς, τα στοιχεία αυτά είναι άκρως σχηματικά, αλλά εάν διαβαστούν σε συνδυασμό με τα στοιχεία για το κόστος της διασυνοριακής υγειονομικής περίθαλψης βάσει των κανονισμών (το οποίο ανέρχεται περίπου σε 0,1 %), προκύπτει σαφώς ότι η μεγάλη πλειονότητα των προϋπολογισμών υγειονομικής περίθαλψης δαπανάται σε εγχώριο επίπεδο. Δεδομένου ότι τα αριθμητικά στοιχεία κινούνται σε μέτρια επίπεδα και παραμένουν σταθερά συν τω χρόνω, οι επιπτώσεις στους εθνικούς προϋπολογισμούς υγείας που προκύπτουν από ασθενείς οι οποίοι επιθυμούν να αποκτήσουν πρόσβαση σε διασυνοριακή υγειονομική περίθαλψη φαίνεται να είναι πολύ περιορισμένες. Αυτό ισχύει για όλες τις χώρες, ανεξαρτήτως του αν έχουν θεσπίσει σύστημα προηγούμενης έγκρισης ή όχι.
3. Πληροφόρηση ασθενών
Είναι σημαντικό οι πληροφορίες για τη διασυνοριακή υγειονομική περίθαλψη να είναι εύκολα διαθέσιμες στους ασθενείς και στις οικογένειες που τις χρειάζονται ή επιθυμούν να τις λάβουν. Τα εθνικά σημεία επαφής (ΕΣΕ) διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο ως προς αυτό το θέμα, παρέχοντας πληροφορίες στους πολίτες κατόπιν αίτησής τους και, γενικότερα, αυξάνοντας την ενημέρωση σχετικά με τα δικαιώματα των ασθενών και καλύπτοντας τις ανάγκες πληροφόρησης.
Το 2017 ελήφθησαν συνολικά 74 589 αιτήματα πληροφόρησης σε 22 κράτη μέλη και στη Νορβηγία, στοιχείο που αντικατοπτρίζει πολύ παρόμοια χρήση των ΕΣΕ με αυτή που αναφέρθηκε για το 2016, κατά το οποίο καταμετρήθηκαν 69 723 αιτήματα πληροφόρησης στα 28 κράτη μέλη και στη Νορβηγία, και για το 2015 κατά το οποίο ελήφθησαν συνολικά 59 558 αιτήματα σε 19 κράτη μέλη.
- Συμπεράσματα
Η διασυνοριακή κινητικότητα ασθενών εντός της ΕΕ παρουσιάζει μικρή αυξητική τάση κατά τα τελευταία τρία έτη. Η τάση αυτή ενδέχεται να οφείλεται εν μέρει στις σταδιακές βελτιώσεις που σημειώθηκαν στον τομέα της πληροφόρησης των πολιτών για την οδηγία και, ενδεχομένως κατ’επέκταση, στην αύξηση της ευαισθητοποίησης σχετικά με τα δικαιώματα των ασθενών. Μπορεί επίσης να οφείλεται εν μέρει στη συνεργασία μεταξύ της Επιτροπής και των κρατών μελών σχετικά με την ορθή εφαρμογή της οδηγίας και στην αλληλεπίδραση μεταξύ της οδηγίας και των κανονισμών για τον συντονισμό της κοινωνικής ασφάλισης, μεταξύ άλλων μέσω των εργασιών που εκτελέστηκαν με τα ΕΣΕ και μέσω των αυτεπάγγελτων ερευνών της Επιτροπής (βλέπε σημείο 1).
Σήμερα, έπειτα από πέντε έτη εφαρμογής της οδηγίας, μπορεί να συναχθεί το συμπέρασμα ότι οι διασυνοριακές ροές ασθενών παρουσιάζουν μια σταθερή τάση, η οποία διαμορφώνεται κυρίως από τη γεωγραφική ή πολιτισμική εγγύτητα. Συνολικά, η κινητικότητα ασθενών και η οικονομική της διάσταση εντός της ΕΕ παραμένουν σχετικά περιορισμένες και η οδηγία για τη διασυνοριακή υγειονομική περίθαλψη δεν έχει παραγάγει σημαντικό δημοσιονομικό αντίκτυπο για τη βιωσιμότητα των συστημάτων υγείας.
Για την Ελλάδα το ΕΣΕ για τη διασυνοριακή υγειονομική περίθαλψη είναι στον ιστότοπο του ΕΟΠΥΥ και συγκεκριμένα στην ηλεκτρονική διεύθυνση: https://euhealthcare.eopyy.gov.gr/gr/home.aspx
Από τα παραπάνω είναι εμφανές ότι η διασυνοριακή υγειονομική περίθαλψη δεν μπορεί να αυξήσει άμεσα και αποτελεσματικά τον ιατρικό τουρισμό. Από τον προϋπολογισμό του ΕΟΠΥΥ για το 2019 φαίνεται ότι εχουν προϋπολογιστεί 10 εκατ. ευρώ για «νοσήλεια στο εξωτερικό- δαπάνες προς ευρωπαϊκούς φορείς» το οποίο είναι διπλάσιο από αυτό του 2018. Ειδικά για το 2018 ενώ είχε προβλεφθεί πίστωση για τη προηγούμενη χρήση 10 εκατ. ευρώ , με την 7η τροποποίηση αυτή ανήλθε στα 110 εκατ. ευρώ! Παρ’ όλα αυτά δεν υπάρχουν στοιχεία από το υπουργείο υγείας για τα έσοδα που έχουν εισπραχθεί από τους τουρίστες (Ευρωπαίους και μη) που έκαναν χρήση υγειονομικών υπηρεσιών στη χώρα μας.
Για να μπορούμε να σχεδιάσουμε και ν΄αναπτύξουμε τον ιατρικό τουρισμό στην Ελλάδα θα πρέπει να δοθούν αυτά τα στοιχεία για να δούμε κατ’ αρχήν το ισοζύγιο τόσο για την εθνική οικονομία όσο και για τις ροές των ασθενών. Θα πρέπει να εξεταστεί κατά πόσο το σύστημα υγείας της Ελλάδος επιβαρύνεται από την οδηγία 24_2011 ή αυτή έχει και κάποια θετικά αποτελέσματα που θα μπορούσαν να αυξηθούν στο μέλλον. Πολλοί βέβαια λένε ότι οι παρεχόμενες ιατρικές υπηρεσίες στην Ελλάδα είναι ακριβές και δεν μπορούν να αποτελέσουν πόλο έλξης και ιδιαίτερα στη διασυνοριακή περίθαλψη.
*Τα παραπάνω στοιχεία προέρχονται από την «Έκθεση της Επιτροπής σχετικά με τη λειτουργία της οδηγίας 2011/24/ΕΕ περί εφαρμογής των δικαιωμάτων των ασθενών στο πλαίσιο της διασυνοριακής υγειονομικής περίθαλψης, (COM 2018, 651 final)»
Ιατρικός τουρισμός στην Ελλάδα: Όταν όλα γίνονται ανάποδα!
Ο ιατρικός τουρισμός με μια αξιόπιστη ματιά
ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ :ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
Ioannis Karafyllis 